Kendi Şiirini Çevirmek Üzerine

Shakespeare sonelerinin çevirisini okuduğumda bazı bölümlerin Türkçeye neden o şekilde çevrildiklerini anlamamıştım, cümlelerin doğrudan anlamlarından çok uzaklardı. Bazılarını anlamam zaman aldı, bazılarını ise hiç anlayamadım. Başlangıçtaki “Ne saçma?” duraksaması yerini böyle bir ustanın eserlerinin çevrilmesinin ne geniş bir alan, yapılanın ne derece ustalık ve cesaret isteyen bir iş olduğuna dair bir hayranlığa bıraktı. Uzunca bir zaman sonra KTÜ İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde okumaya başladım. Sone türlerinden bahsetmemizin ardından İngilizce bir sone yazmayı denedim. Bunu daha önce Türkçe yazdığım bir şiiri İngilizceye ‘çevirme’ deneyimi takip etti (“Yok”/ “Knot”). Şairi ben olduğum ve daha uygun bulduğum için çevirirken bir bölümünde anlamı Türkçesinin tam tersi olarak yazma hakkını kendimde gördüm. Bazı bölümlerde ise şiiri İngilizcenin ‘akışına’ bıraktım. Sone çevirilerini hatırladım. Can Yücel’in “Olmak ya da olmamak. İşte bütün mesele bu.” tiradını, “Bir ihtimal daha var. O da ölmek mi dersin.” şeklinde çevirme cüreti geldi aklıma. Konu üzerinde düşünmeye başlamıştım, okulumda çeviri derslerinde zaman zaman tek kelime üzerinde ne kadar uzun süre tartıştığımızı hatırladım. Kelime seçimlerinin anlamı nasıl bir o tarafa bir bu tarafa atabildiği, aynı basit metinlerin çevirisinde bile farklı kişilerin ne kadar farklı kelime ve yapıları tercih edebildikleri geldi aklıma. Sonuç olarak, çevirmenin ve şairin kelime tercihi mücadelesi arasında belki de sadece benim muğlak aklımda var olan bir paralellik kurdum. Bunun gözlenebileceği iki dilli örnekler yazmaya çalıştım.

Ne İngilizcemin seviyesi ne de yazdıklarımın şiir olduğu konusunda iddialıyım. Biraz da yapmaya çalıştığım şey sebebiyle yazdıklarımın lüzumundan fazla düz olduğu iddia edilebilir. Ama kelimelerin birden fazla anlamı olan durumları ya da çağrışımlarını erek dilde de yansıtmak için o dilin aksakallısı olmanın yanı sıra benzer uyumda kelimelerin o dilde de var olması gerekiyor. Öte yandan, erek dilde kullanılan kelimeler kastedilen anlamı daha fazla açıklayarak okuyucunun yorum alanını biraz daha daraltabiliyor.

Yapmaya çalıştığım şey dillerin yapıları konusunda da -bence heyecan verici- fikirler sağlamaktadır. İngilizce yazdığım soneyi çevirirken benzer şeyleri Türkçede 5+5 hece ile ifade etmedeki çaresizliğim sonucu daha fazla hece kullanmak zorunda olduğumu fark ettim. Yapılmış sone çevirilerine dönüp baktığımda Türkçede 7+7 hece ölçüsü kullanıldığını gördüm ve bu durumu sevinçle karşıladım. Bu durum ‘Haiku’nun İngilizcesinde fazladan bir ifadeye dönüşmekte.

Yapılmalı mıydı, daha önce yapıldı mı bilmiyorum ama umarım sizler de her dem çiçeği burnunda bir şair adayının yazdıklarını okumaya değer bulursunuz.

İlk şiir “Core” / “Öz” bir sone. İngilizce yazıldığı ve sonradan Türkçeye çevrildiği için öncelikle İngilizcesini sunmayı uygun gördüm. İngilizcesinde onluk, Türkçesinde on dörtlük hece ölçüsü kullanıldı. “Duru” / “Calm” adlı ikinci şiir bir ‘Haiku’ ve bu şiir türünde yaygın olarak kullanılan 5+7+5 hece ölçüsü ile önce Türkçe dilinde yazıldı. Türkçede serbest ölçü ile yazılan ve İngilizceye çevirisinde yer yer zıtlıklara varan farklılıklar denediğim üçüncü şiirin adı “Yok” / “Knot.” İyi okumalar dilerim.