Akademik Metinlerde Çeviri Üzerine

12/31/202401/01/2025 Dilek Akpınar 0 Comments

Akademik Metinlerde Çeviri Üzerine

Çeviri sektöründe profesyonel anlamda henüz yolun başındayım ancak akademik çeviri alanında bazı deneyimlerim oldu. Örneğin, eğitim hayatım boyunca yaptığım ödevlerin yanı sıra özel olarak aldığım işler de buna dahil olabilir ve bu işler, çevirideki vurgu noktalarına, çeviri disiplinine ait bana birçok şey kazandırdı. Ayrıca işimi daha zevkle yapmamı sağladı. Bu süreçte, metinlerde doğru anlamı aktarmanın ötesinde, kaynak metnin amacını koruyarak hedef kitleye ulaşmanın kritik bir öneme sahip olduğunu da kavradım. Çeviri sırasında vurgu noktalarını belirlemek, terminolojik hassasiyete dikkat etmek ve akademik bütünlüğü sağlamak gibi unsurlar, bu alanda başarılı olmanın anahtarlarından bazılarıdır. Şimdi ise akademik çeviri sürecinde odaklanılması önem arz eden noktaları ele alarak bilimsel metinlerin çevirisinde nelere dikkat edilmesi gerektiği ve bu süreci nasıl daha etkili bir şekilde yönetebileceğimiz sorularına yanıt arayacağım.

Akademik metin çevirileri, yıllardır üzerinde çalışmalar yürütülen bir alandır (Raff, 2014). Metinlerin üretilme kısmı, çok boyutlu ve karmaşık bir süreçtir. “Özellikle, makine çevirisinin gelişimiyle birlikte bazı gruplar, çeviri süreçlerinde karşılaşılan tüm sorunların makine çevirisiyle çözülebileceğini öngörmektedir.” Aslında, makine çevirisinin dikkate değer birçok özelliği bulunmaktadır. Bu çerçevede ele alındığında akademik metinlerde somut ve yoruma dayalı olmayan yazılar mevcuttur. Bu yazılar, makineler tarafından daha kolay çevrilebilecek türdendir ancak insan çevirisinin katkıları ve gerekliliği de dikkat çekmektedir. Dolayısıyla, çeviri sadece kaynak metindeki sözcükleri düz bir şekilde aktarmak değil hedef dile ve kitleye uygun uyarlamalar yapmayı da içerir. Makine çevirisinin bazı sınırlamaları da ortaya çıkmaktadır. Öncelikle, akademik metinlerin nesnel olduğu genel bir kabuldür. Bu nedenle çevirilerinin de nesnel olması beklenmektedir. Ön yargı ve kişisel görüş içermeyen yazılar sunmalıdır.

Yazarların iddiaları desteklenmeli ve veriler kesin kanıtlara dayandırılmalıdır. Odak noktası ise mantıksal argümanları içermeye yöneliktir.

Bu bağlamda kullanılan dil kısa ve özdür. Bir konuyu uzatarak anlatmak yerine daha açık bir dille aktarmak akademik metin çevirilerinde hassas unsurlardan biridir.

Çevirmenler, aktarılmak istenen düşünceyi hedef kitlenin kolayca anlayabileceği şekilde açıklamaya çalışır. Hedef kitlede ise yaş, kültürel farklılıklar, eğitim düzeyi gibi dikkat edilmesi gereken bazı ölçütler bulunmaktadır. Örneğin, bir akademik metnin Batılı bir kitleye yönelik yapılan çevirisi, Doğu kültürlerine ait bir kitle için yapılan çeviriden farklı bir dil ve üslup gerektirebilir.

Ayrıca kültürel birikimler, metnin anlamını kavrama açısından büyük öneme sahiptir. Çevirmen için, belirli bir kültürel bölgeye özgü içeriği tercüme ederken kültürel nüansları göz önünde bulundurması önemlidir. Akademik metinlerde ise bu dikkat, metnin içeriği ve amacı doğrultusunda değişiklik gösterebilir. Mesela, bir edebiyat ya da tarih metninde kültürel bağlamın aktarılması büyük önem taşırken doğa bilimleri alanındaki bir metinde kültürel nüansların daha az önemi olabilir. Bu bağlamda, akademik metinlerin farklı disiplinlerine göre çeviri yaklaşımının şekillendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, çevirmenin konuya hâkim olması veya gerekli araştırmaları yapması faydalı olacaktır. Kısacası, hitap edilen kitlenin özelliklerine göre çeviriler yapılmalıdır.

Farklı olarak terminoloji de belirleyici noktalardandır. Terminoloji, akademik metin çevirilerinde son derece önem arz eder. Genelde teknik bir dil kullanılır. Çevirmen, kaynak metindeki terminolojiyi dikkatlice analiz etmeli ve hedef dildeki uygun karşılıklarını belirlemelidir. Bu süreçte, sözlük anlamlarının yanı sıra terminolojinin spesifik kullanımlarına da dikkat edilmelidir.

Sözcükleri incelerken hangi bağlamda kullanıldığına özen gösterilmesi, metnin anlamının bozulmaması için de önemli bir husustur. Akıcılığı bozmamak ve anlamı doğru yansıtabilmek için kelime tekrarlarından da kaçınılır. Sonuç olarak, akademik çevirilerde bağlam ve akıcılığın büyük bir önemi bulunmaktadır. Çünkü bu iki etmen, metnin doğru anlaşılmasını ve etkili iletişimi sağlar.

Akademik yazılar ve çeviriler, belirli bir yapıyı takip etmektedir. Giriş, literatür taraması, metodoloji, bulgular, tartışma ve sonuç gibi. Bu format, karmaşık fikirlerin düzenlenmesini ve aktarılmasını kolaylaştırır.

Bahsedilen formatta bulunan alıntılar ve referanslar aracılığıyla ise bilgi doğrulanmakta ve kaynak gösterilmektedir. Çeşitli alıntı stillerine uygun olarak kaynak gösterme zorunluluğu mevcuttur. Referans verirken en yaygın kullanılan stiller arasında APA, MLA ve Chicago bulunmaktadır, her bir stilin kendine özgü kuralları ve kullanım biçimleri vardır. Çevirmenler, belirtilen alıntıları ve referansları hedef dilin kurallarına uygun bir şekilde tercüme edip biçimlendirmelidir.

Noktalama işaretleri ve yazım kuralları da çeviride temel öneme sahiptir. İyi bir çeviri, sadece sözcükleri doğru tercüme etmekle kalmaz, aynı zamanda noktalama işaretlerini ve yazım kurallarını da hedef dile göre uyarlar. Ayrıca, bazı dillerde noktalama işaretleri veya yazım kuralları farklı anlamlar taşıyabilir ve bu da fazlasıyla dikkat gerektirir. Bundan dolayı, çevirmenin hedef dilin dil bilgisine hâkim olması da yararlı olacaktır.

Son olarak, bu yazımda bahsettiğim hususlara birkaç örnek vererek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacağım. Örneğin, akademik metinlerde birçok anket ve ölçek ismi bulunmaktadır. Yapılması gereken anketi adlandıran kişiye veya araştırmaya ulaşmaktır. Daha önce yaptığım bir çeviri çalışmasında “Aile Katılım Ölçeği” adında bir ölçek mevcuttu ve parantez içinde kaynak kişiler verilmişti.

İlk olarak, Google’da ölçeği Türkçede araştırdığımda “Family Involvement Scale” terimi karşıma çıkmıştı fakat kaynaktaki kişiler ile uyuşmuyordu. Google Akademik üzerinden makale araştırması yaparak gerçek tanıma ulaştım. Aşağıya ekleyeceğim görsel üzerinden bu konuyu daha iyi kavrayabilirsiniz.

İkinci olarak, Türkçede ve İngilizcede noktalama işaretleri arasında farklılıklar bulunmaktadır. Özellikle yüzdelik ifadelerde bu fark daha belirgindir.

Türkçede yüzdelik ifadesi solda, İngilizcede ise sağda yer alır. Benzer olarak Türkçede ondalık sayıları göstermek için virgül (,) kullanılırken İngilizcede nokta (.) kullanılır. Bu farklılığı anlamak önemlidir çünkü yanlış kullanım, anlam karmaşasına yol açabilir. Dikkatli olmak her iki dilde de doğru sayısal ifadeler kullanmamızı sağlar.

İşte tüm bu bahsedilen kurallara sadık kaldığımızda daha önce de değindiğimiz gibi, akademik çevirinin yalnızca doğru bir aktarım değil, aynı zamanda bir sanat eseri gibi şekillendiğini görmek mümkündür. Çevirmen, dilin ve kültürün inceliklerini birleştirmenin yanı sıra metnin anlamını ve tonunu doğru bir şekilde aktarırken yaratıcı bir süreç ortaya koyar.

Referanslar:

https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=b6aefd30f06ca99f9316790be1ae4afb66aace43

https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1082884.pdf

https://www.researchgate.net/publication/265250376_How_to_read_and_understand_a_scientific_article

https://palexgroup.com/blog/scientific-translation-everything-you-need-to-know/

https://www.tridindia.com/blog/what-is-scientific-translation/ https://www.tridindia.com/blog/guide-to-translating-
academic-documents/ https://www.akademikpersonel.org/akademik-ceviriler/